Europese industriebedrijven kijken met argusogen naar de lage energiekosten waar Amerikaanse concurrenten van profiteren. Maar de schaliegasrevolutie is geen panacee voor de huidige energieproblemen.

De Verenigde Staten beleven een kleine gasrevolutie, met de grootschalige opkomst van aardgas dat uit kleisteenlagen wordt gewonnen, met behulp van injecties van chemicaliën en speciale breektechnieken.

De zogenoemde schaliegasrevolutie in de VS – hier in één oogopslag in beeld gebracht – is al een paar jaar oud, maar trekt nu ook in Europa de aandacht.

Europese landen – waaronder Nederland – beschikken over vergelijkbare kleisteenlagen met schaliegas als de VS. Maar de kans op snelle, grootschalige ontginning is op het oude continent aanzienlijk kleiner. In Europa zit schaliegas vaker in de buurt van dichtbevolkte gebieden en de vergunningsprocedures zijn een stuk complexer dan in de VS.

Amerikaans gas spotgoedkoop

Omdat de prijs van Amerikaans aardgas mede door het explosief gestegen aanbod van schaliegas sinds 2010 pakweg is gehalveerd, is het voor wereldwijd opererende chemiebedrijven aantrekkelijker geworden om nieuwe fabrieken in de VS te bouwen. De Duitse chemiegigant BASF zette de afgelopen twee jaar bijvoorbeeld nieuwe faciliteiten neer in de staat Louisiana, waarbij lagere energiekosten naar eigen zeggen een rol speelden

Volgens topman Feike Sijbesma van het Nederlandse biotech- en chemieconcern DSM dreigt het gevaar dat Europa achterop raakt. "Als we op energiegebied niet meer concurrerend zijn, brengt dat de Europese, en ook de Nederlandse economie veel schade toe", stelde hij maandag tegenover het Financieele Dagblad.

De vraag is echter of het zo'n vaart zal lopen. Op korte termijn lokken de lage aardgasprijzen in de VS namelijk al een tegenreactie uit.

Goedkope kolen naar Europa

Opvallend was maandag bijvoorbeeld het geluid van topman Gertjan Lankhorst van groothandelsbedrijf GasTerra, dat onder meer het gas uit Slochteren doorverkoopt.

Ook Lankhorst klaagde in het jaarverslag van GasTerra over de opkomst van Amerikaans schaliegas. HIj stelde daarbij echter dat de snelle groei van de schaliegasproductie in de VS ervoor zorgt, dat er een overschot is ontstaan aan Amerikaanse kolen. Dat overschot wordt geëxporteerd naar Europa, tegen lage prijzen.

Overtollige Amerikaanse kolen worden dus ingezet om Europese kolencentrales te voeden, terwijl energiebedrijven centrales die op duurder (Europees) gas draaien op een laag pitje zetten.

Dat laatste is vervelend voor handelaren in Europees gas, zoals GasTerra, maar het laat zien dat de Europese industrie een alternatief heeft in de vorm van kolen. Voor het milieu is dat niet prettig, maar het levert industriebedrijven wel goedkope stroom op.

Kosten schaliegas onderschat

Voor de iets langere termijn is het overigens allerminst zeker dat het Amerikaanse aardgas zo goedkoop blijft. De huidige extreem lage prijzen in de VS zijn het gevolg van de grote stijging van het aanbod van schaliegas en een relatief lage vraag naar energie, als gevolg van de economische crisis.

Afgelopen jaar gaf topman Peter Voser van energiereus Shell al aan, dat hij rekent op fors hogere gasprijzen in de VS, vanaf 2014 en 2015. Dat wil zeggen: als de economie serieus aantrekt en de vraag naar energie stijgt.

Die inschatting van Voser - Shell is in de VS zelf een grote schaliegasproducent - komt niet zomaar uit de lucht vallen. Er woedt namelijk een felle discussie over de werkelijke kosten van schaliegas. De winning van dit gas is relatief lastig vergeleken met conventioneel aardgas. De brengt volgens sceptici navenant hogere kosten mee.

Zo stelde het financiële blog Seeking Alpha afgelopen oktober dat de ultralage gasprijzen in de VS ervoor zorgen dat producenten van schaliegas momenteel verlies lijden. Tenminste, als je alle relevante kosten meeneemt. Dus niet alleen de huidige productiekosten, maar ook de investeringen en de geschatte hoeveelheid gas die in totaal uit de kleisteenlagen gehaald kan worden.

Producenten van schaliegas lijken gebaat bij hogere prijzen, zodra de marktomstandigheden dat toelaten. De huidige lage gasprijzen in de VS nodigen in ieder geval niet uit uit tot extra investeringen.

Europees energiebeleid

Er is dus een gerede kans dat het voordeel van relatief lage energiekosten voor industriële bedrijven in de VS van tijdelijke aard is. Maar dit neemt niet weg dat topman Sijbesma van DSM gelijk heeft als hij zegt dat een helder energiebeleid ontbreekt in Europa.

Scherper gesteld komt dit erop neer dat Duitsland en Frankrijk recht tegenover elkaar staan.

Duitsland probeert kernenergie sinds de ramp in het Japanse Fukushima af te zweren. Het land wil fors investeren in duurzame energiebronnen, maar de steeds ruimere beschikbaarheid van gesubsidieerde zonne- en windenergie betekent op korte termijn dat vooral gascentrales worden uitgezet op piekuren, terwijl relatief vuile kolencentrales op volle toeren basisstroom blijven leveren.

Frankrijk houdt vast nucleaire energie om niet te afhankelijk te worden van bijvoorbeeld geïmporteerd gas uit Rusland en Noord-Afrika. Daarbij neemt Frankrijk de zeer kleine, maar in potentie extreem gevaarlijke risico's van kernenergie voor lief.

Goedkoop versus duurzaam

Lastig in de huidige situatie is vooral dat bij gebrek aan echte keuzes relatief vervuilende kolencentrales aan de winnende hand zijn in Europa.

Om de ontwikkeling van duurzame technologie versnellen, zou de invoering van bijvoorbeeld een belasting op CO2 op Europees niveau effectief kunnen zijn. Het huidige systeem van handel in emissierechten is zo goed als dood, en een generieke belasting op CO2 werkt waarschijnlijk beter dan subsidies voor specifieke technologieën zoals wind of zon.

Maar zo'n Europese CO2-belasting zou zowel kolen als aardgas raken en zeker hevig verzet oproepen bij energie-intensieve bedrijven die moeten concurreren met de VS en China.

Het is dus wachten op een evenwichtige oplossing: eentje die op de langere termijn technologie-neutrale prijsprikkels geeft om te investeren in duurzame energie, maar tegelijk industriële concerns zoals DSM niet op zodanige kosten jaagt dat ze en masse weghollen uit Europa.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl